ساوه شهری به قدمت تاریخ
از جمله نامهايي که با صفحات تاريخ آشنايي
ديرينه دارد نام ساوه است . شهري که تقدم تاريخي آن به عهد باستان باز مي گردد و
غناي فرهنگي آن ياد آور حضور بزرگان علم و ادب و هنر در اين خطه از سرزمين ايران
است . عده اي پيدايش آن را به روزگار کيخسرو نسبت داده اند و گروهي نام آن را
ماخوذاز واژه اوستايي "سوا" Sava و يا واژه پهلوي
"سوکا" Savaka دانسته اند .
تاریخ طبری کهن ترین تاریخی است که نام ساوه در آن آمده است. در اواخر دوره ساسانی ودر اوایل دوره
اسلامی یعنی سال 22 هجری ، ساوه جزو ایالت کوهستان یا جبال بوده است.
در سال 617. ه . ق برابر 1220 میلادی شهر
ساوه توسط مغولان ویران و مردم آن قتل عام شدند . در فاصله دو قرن بمرور زمان
ویرانیهای ناشی از جمله چنگیز و ایلخان تیمور مرمت گردید و بواسطه واقع شدن بر سر
شاهراههای ایران دوباره رونق یافت ، بویژه راهی که سلطانیه مرکز ایلخانان را به قم
و اصفهان و ری و کاشان می پیوست.
حمدالله مستوفی درباره ساوه چنین نوشته
است:((در اول در آن زمین بحیره(دریاچه)بوده و در شب ولادت رسول اکرم (ص) آب آن به
زمین فرو شد و آن از مشروبات بوده است و بر آن زمین شهری ساختند.بانی آن معلوم
نیست و در حمله مغولها باروی آن دچار خرابی شد و خواجه ظهیر الدین علی بن ملک شرف
الدین ساوجی آن را عمارت نمود. هوایش به گرمی مایل است و آبش از رودخانه مزدقان و
قنوات مشروب می شود.))
شهرستان ساوه به دلیل موقعیت جغرافیایی و
ارتباطی همواره در طول تاریخ مورد توجه بوده و به همین دلیل آثار، ابنیه و جاذبه
های سیاحتی و زیارتی متعددی مربوط به دوره های مختلف تاریخی در این شهرستان وجود
دارد .
ساوه يكي از شهرها و مناطق
باستاني بازمانده از دوره ساساني است .تپه باستاني ساساني آسياباد(اسيرآباد) در
مجاورت شهر , همچنين تپه ها و محوطه هاي تاريخي هريسان , خرم آباد , آوه و امثالهم
نشانگر قدمت اين شهر مي باشد . ساوه در روزگار پارتيان با نام (سواكينه) يكي از
منازل مهم ميان راهي و در سده هفتم قبل ازميلاد يكي از دژها و منازل سرزمين ماد به
شمار مي رفته است .از وضعيت ساوه در روزگار پيش از اسلام اطلاع دقيقي در دست نيست
, ولي از قرن دوم هجري به بعد در مورد اين شهر اطلاعات و روايات مكتوب زيادي در
دست است . ورود حضرت معصومه (ع) به ساوه درراه سفر به خراسان و بيماري ايشان در
ساوه نخستين رويدادي است كه در تاريخ اوايل دوران اسلامي اين شهر ذكر شده است .
رونق و آباداني شهر ساوه در روزگار سلجوقيان به اوج خود رسيد و ساوه به مركز سران
قبايل متحد سلجوقي كه لقب اتابك داشتند , تبديل شد . از اين روزگار تا دوره
خوارزمشاهيان بسياري از وزراي سلجوقي و خوارزمشاهي ساوجي بودند كه هريك درزمان خود
در آباداني و ايجاد بناهاي شهري آن كوشيدند . ساوه در جريان حملة مغول در قرن هفتم
هجري صدمه و آسيب فراوان ديد , مغولان شهر را ويران كردند و ساكنان آن را از دم
تيغ گذراندند . در دوران جانشينان هلاكو(ايلخانان) قسمت عمده اي از خرابي هاي هجوم
مغول مجدداُ بازسازي شد . ساوه در دوران تيموريان و آق قويونلو از غارت هاي متعدد
و رقابت هاي ميان شاهزادگان آق قويونلو صدمه فراواني ديد . در دوران صفويه بلوكات
ساوه يكي از قلمروهاي استقرار ايلات وابسته به نهاد حكومت صفويه (قزلباش و شاهسون
ها) گرديد. از اين رو شهر ساوه روبه آباداني مجدد نهاد و كاروانسراها , راهها ,
مساجد و بناهاي متعدد احداث شد . با اين حال خرابي هاي ناشي از هجوم و حملة
تيموريان , جنگ ها وكشمكش هاي زمان آق قويونلوها به تمامي بازسازي نشد . در روزگار
زنديه با احداث بناي معروف چهارسو , بازرگاني رونق گرفت . در دورة قاجاريه با
پايتخت شدن تهران از اهميت ساوه كاسته شد . هم اكنون ساوه يكي از شهرهاي آباد
استان مركزي است .